Porady dla początkujących
Wpis ten jest poświęcony początkującym szachistom, którzy chcieliby zacząć grać lepiej w szachy, ale nie wiedzą jak się za to zabrać.Artykuł ten zamierzam modyfikować i rozszerzać! Zachęcam powrócić za jakiś czas :)
Jestem w trakcie pisania drugiego wpisu, który znacznie rozszerzy zagadnienia omawiane w 6 i 7 rozdziale!
Można się również spodziewać zmian w tych rozdziałach w tym wpisie.
Spis treści:
- Zasady gry.
- Podstawowe maty.
- Strategia w szachach.
- Nie ucz się debiutów!
- Motywy taktyczne.
O czym myśleć podczas partii?(do edycji)Analizowanie swoich partii.(do edycji)
1. Zasady gry.
Jak w każdym sporcie, żeby móc grać należy znać zasady. Lichess przygotował idealne narzędzie do nauki i zachęcam do skorzystania z niego. Nauczysz się tam:
- jak ruszają się figury i pionki,
- jak działa bicie,
- co to jest szach oraz mat,
- jakie jest ustawienie początkowe figur (chociaż lichess ustawia figury za Ciebie przed każdą partią), :D
- co to roszada,
- bicie w przelocie (en passant), (takie magiczne zbicie pionka),
- pat (warto się nauczyć, żeby wiedzieć czego nie robić podczas partii),
- wartość figur i pionków w punktach (bardzo ważne na początku, żeby móc ocenić czy opłaca się wymiana).
Zacznijmy od podstaw. Każdy szachista słyszał gdzieś o wartości figur wyrażanej w punktach - pionek (1), skoczek i goniec (3), wieża (5) i hetman (9). Jest to bardzo przydatna informacja, zwłaszcza na początku przygody z szachami, ale im więcej uczymy się o szachach, tym bardziej zauważamy, że nie zawsze tak jest. Od czego zależy siła i wartość figur oraz skąd to się wzięło?
Zobacz poniższe rozdziały dotyczące wartości figur oraz znaczeniu ich umiejscowienia na środku szachownicy.
Bardzo ważne jest zrozumienie tych zagadnień, bo pomogą nam później w ocenianiu aktywności figur i w tworzeniach planów gry
Znam zasady, co dalej?
Krótko, ciekawie i po angielsku napisał jeden z administratorów lichessa - @NoJoke.
Warto obejrzeć materiał przygotowany przez mistrza krajowego Piotra Kaima, bo zgadzam się ze wszystkim, o czym mówił w swoim materiale.
https://www.youtube.com/watch?v=pbQQ4Gwqe60
2. Podstawowe maty
Najważniejsze to wiedzieć w jaki sposób wygrywać partie. Żeby to zrobić, najlepiej zacząć naukę od matowania:
- dwoma wieżami,
- hetmanem i królem,
- wieżą i królem.
Zrozumienie i nauka matowania takim materiałem znacznie ułatwi kończenie partii z dużą przewagą materialną. Daje to nam również ważne podstawy do trudniejszych zagadnień dotyczących końcówek czy innych motywów matowych. :)
W tym celu polecam obejrzenie i przerobienie następującego opracowania: https://lichess.org/study/wukLYIXj Pierwsze 14 rozdziałów dotyczą wyżej wymienionych tematów.
O wyniku partii decyduje to, kto będzie w stanie zamatować króla przeciwnika. Warto poznawać i ćwiczyć sposoby na matowanie w 1 lub 2 ruchach.
3. Strategia w szachach.
Strategia w szachach jest czymś, co stara się łączyć całą naszą wiedzę w nasze ruchy i plany. Można powiedzieć, że jest to zbiór różnych motywów, manewrów, ruchów i kombinacji. Znajomość ich pozwala nam popatrzeć na pozycję i zrozumieć jakie ruchy powinniśmy wybrać, co powinniśmy zaplanować.
Bez niej szachy byłyby nudne i polegałyby na bezcelowym przesuwaniu figur dopóki ktoś nie podstawi wszystkich swoich.
Nie bez powodu szachy są jedną z najpopularniejszych gier przez setki lat - szachiści przekazywali swoje odkrycia, wiedzę i spostrzeżenia z następnymi pokoleniami. Większość szachistów uczy się szachów studiując partie wielkich mistrzów i je analizuje. Istnieje wiele książek, które pokazują wybrane elementy strategii i ich autor w jak najlepszy sposób próbuje je zaprezentować.
Jakie są najpopularniejsze motywy strategiczne?
- rozwój figur, *
- walka o centrum, *
- przestrzeń,
- aktywność figur, *
- słabe pola,
- otwarte i pół otwarte linie,
- para gońców,
- koordynacja figur,
- przełomy pionkowe,
- i wiele wiele innych...
Najpiękniejsze w szachach jest to, że każdy zawodnik inaczej rozumie elementy strategii i ich znaczenie, dzięki czemu partia to pojedynek dwóch umysłów próbujących sprawdzić czyje rozumienie szachów jest lepsze.
*pogrubione motywy postaram się krótko omówić niżej w rozdziale "Nie ucz się debiutów!"
4. Nie ucz się debiutów!
Bardzo dobrze rozumiem chęć poznania i uczenia się debiutów. Jest to faza gry, która pojawia się w każdej partii każdy chce rozumieć jak zaczynać partie. Sposobów na rozpoczęcie gry jest wiele i nie istnieje jedno, najsilniejsze otwarcie. Istnieją ich dziesiątki, a każdy z nich zawiera setki silnych wariantów.
Jednak nauka teorii (zwłaszcza jeżeli jesteś początkującym graczem) nie ma większego sensu, jeśli nie masz naprawdę solidnego zrozumienia strategii debiutowej - w przeciwnym razie nie będziesz w stanie uzyskać żadnej przewagi, gdy przeciwnicy będą grali jakieś mniej popularne ruchy odbiegając od teorii (co prawie zawsze robią początkujący szachiści). Najważniejsze to rozumieć, co się dzieje na szachownicy. Dlatego uważam, że dużo więcej zyskamy poświęcając ten czas ćwicząc inne elementy gry.
Postarajmy się pomyśleć od pierwszego ruchu samodzielnie!
Centrum
Od samego początku partii kontrola środka szachownicy powinna być naszym celem. Staramy się o nią walczyć zarówno pionkami, jak i figurami. Głównym powodem, dla którego jest to aż tak ważne, to zdobycie przestrzeni, które znacznie zwiększa możliwości manewrowania i ustawiania naszych figur na jak najlepszych polach.
Rozwijaj swoje figury
Istnieje kilka uniwersalnych zasad, których warto się trzymać:
- Walcz o centrum.
- Rozwijaj jak najszybciej swoje "lekkie" figury - skoczki i gońce.
- Nie ruszaj się (bez ważnego powodu) 2 razy tą samą figurą.
- Nie rób niepotrzebnych ruchów pionkami (jeżeli nie walczysz o centrum to lepiej wykorzystać ruch na wprowadzenie kolejnej figury do gry)!
- Pamiętaj o bezpieczeństwie króla - zabierz go ze środka szachownicy i zrób roszadę.
Jeśli masz ochotę poczytać więcej
Poniżej załączę materiały warte uwagi jeżeli angielski nie jest ci straszny.
Na początku znajdziesz pierwsze 20 (ze stu) porad dla początkującego szachisty. Większość z nich odnosi się do gry w początkowej fazie gry.
Dla lepszego zrozumienia tematu polecam artykuł, którego autorem jest Mistrz Międzynarodowy (IM) Srinath Rao, na temat znaczenia posiadania silnego centrum wraz z przykładami. (warto obejrzeć partie na szachownicy - postaram się przygotować szachownicę w artykule w przyszłości) :D
Dlaczego posiadanie figur bliżej środka szachownicy jest takie ważne? Autor tego artukułu wymienia kilka powodów wraz z odpowiednimi przykładami:
- Figury stojące w centrum kontrolują więcej pól.
- Łatwiej manewrować i dojść do celu figurą stojącą w centrum.
- Będąc bliżej centrum możesz atakować dwie strony szachownicy naraz.
- Figury i pionki stojące w centrum mogą ograniczać figury przeciwnika.
Oglądałem partie silniejszych zawodników i oni nie stosują się do tych zasad!
To prawda. Szachy to nie matematyka i nie zawsze 2 + 2 = 4. To, co odróżnia najsilniejszych szachistów od zwykłych śmiertelników, to wiedza kiedy te zasady można łamać. Za każdym razem, gdy silny zawodnik łamie jedną z "zasad", stoi za tym jakiś konkretny powód i często jakiś większy plan.
Najważniejsze dla rozwoju początkującego szachisty to zbudować solidne podstawy i dobre nawyki - staraj się trzymać opisanych przeze mnie wskazówek. Żadna z tych zasad nie gwarantuje wygranej partii, ale zwiększa jej prawdopodobieństwo.
5. Motywy taktyczne
Tak samo jak w przypadku strategii, istnieje dużo różnych motywów taktycznych. Warto jest je ćwiczyć, ponieważ uczą ważnych rzeczy, takich jak umiejętność liczenia wariantów, współpracy figur oraz ich silnych stron.
W poniższym opracowaniu możesz zobaczyć kilkanaście przykładów różnych motywów taktycznych (można zmieniać je w białym okienku pod szachownicą).
Zakupienie książek dotyczących motywów taktycznych i ćwiczenie z ich pomocą nigdy nie będzie złym pomysłem. Choć niestety nie jestem zaznajomiony z książkami obecnie dostępnymi na rynku (większość książek które posiadam nie są już dostępne w sprzedaży), to na start bardzo dobrym wyborem mogą być książki Czesława Spisaka.
IM David Pruess w dwóch półgodzinnych materiałach video tłumaczy doskonale w jaki sposób powinno się rozwiązywać zadania szachowe. Polecam zaznajomienie się z materiałem i zobaczenie jak podchodzić do tego prawidłowo.
(druga część do znalezienia we własnym zakresie, ale nie jest to aż tak trudne zadanie) :D
https://www.youtube.com/watch?v=Mvkuji08dMc
6. O czym myśleć podczas partii?
Celem gry jest zamatowanie przeciwnika. Oczywiście nie zawsze da się skutecznie zaatakować króla przeciwnika oraz nie zawsze jest to najlepsza strategia w każdej pozycji. Posiadanie większej ilości figur w grze niż przeciwnik daje nam pewną przewagę (co jest całkiem logiczne) - mamy więcej możliwości kontrolowania i atakowania przeciwnika -> konkretnych pól, pionków lub figur. Z tego powodu staramy się zdobywać "darmowe" figury, jeżeli przeciwnik jakąś podstawi. Ważne również jest, żeby jak najwięcej figur brało udział w grze i było aktywnych.
Są różne szkoły i teorie dotyczące sposobu myślenia przy wyborze ruchu. Alexander Kotov był zwolennikiem "drzewa wariantów", niektórzy biorą pod uwagę i oceniają każdy legalny ruch, a niektórzy rozpatrują ruchy zaczynając od CCT (check, captures, threads) - szachy, bicia, groźby.
Według mnie ważne jest, by po każdym ruchu przeciwnika zadać sobie następujące pytania:
- Dlaczego przeciwnik zagrał taki ruch?
- Jaki jest plan przeciwnika?
- Jakbym był na miejscu przeciwnika, w jakie by były następne jego ruchy?
- Czy jakaś moja figura jest atakowana?
- Czy jakaś figura u przeciwnika jest niebroniona?
- W jaki sposób mogę poprawić swoją pozycję?
- Czy jest jakaś figura, która źle stoi i mogę jej pomóc?
- Zanim zagram wybrany ruch:
- czy będzie mi coś grozić?
- co przeciwnik będzie chciał zrobić?
Dużo rzeczy trzeba brać pod uwagę, ale ćwicząc, grając i zbierając doświadczenie będziesz w stanie przechodzić przez ten proces coraz szybciej i z mniejszą ilością błędów.
Oto kilka z wielu typowych błędów, które można zauważyć zarówno u początkujących jak i bardziej zaawansowanych zawodników podczas wybierania posunięć:
- nieumiejętność zrealizowania przewagi materialnej,
- zepsucie "prostych" końcówek,
- brak walki o otwarte linie,
- pomyłki w liczeniu wariantów,
- albo w ogóle brak zastanowienia co przeciwnik może zagrać,
- złe rozwijanie figur w debiucie,
- atakowanie przeciwnika bez przygotowania,
- zostawienie króla w centrum zamiast szybkiej roszady,
- złe ocenienie pozycji i wybranie planu,
- przeoczenie taktyki.
7. Analizowanie swoich partii.
Jest to jedna z najlepszych metod zwiększania swoich umiejętności. Jeżeli partia nie była grana pod presją czasu (bullet/blitz), to zazwyczaj każdy ruch był wykonany przez zawodnika świadomie i z przekonaniem, że każdy ruch jest najlepszy w danej pozycji. Ale bardzo rzadko zdarza się, że zagramy bezbłędnie. Ale to nic złego. Nawet jak przegramy, to warto pamiętać, że z błędów popełnianych podczas takiej partii najlepiej jest się uczyć!
W jaki sposób analizować partię?
Prawidłowe analizowanie partii jest czasochłonne, ale jest jednym z najlepszych ćwiczeń, które może szachista zrobić dla rozwoju. Nie potrzebujesz do tego nawet silnika szachowego, a nawet lepiej jeżeli go nie użyjesz.
- Obejrzyj partię od początku.
- Postaraj się znaleźć wszystkie słabe ruchy, które według Ciebie zostały wykonane. (np. takie, gdzie jedna ze stron mogła zdobyć albo zdobyła przewagę).
- Zastanów się jaki ruch mógłby być lepszy w każdej z tych pozycji.
- Zastanów się dlaczego te ruchy zostały przez Ciebie przegapione.
- Możesz włączyć analizę silnika szachowego, który sprawdzi Twoją analizę.
- Porównaj swoją analizę z analizą komputera.
- Najważniejszą rzeczą nie jest znalezienie/zobaczenie najlepszego ruchu, a zrozumienie dlaczego jest on najlepszy.
Należy pamiętać jednak, że o ile komputer ma prawie zawsze racje, to brakuje mu ludzkiego podejścia do szachów. Często rekomendacje silnika wyglądają dziwnie i przeczą logice oraz ogólnym podstawowym zasadom strategii (np. Kf8 w partii Patrycji). Nie jest on też w stanie powiedzieć jakie mogą być plany w pozycji dla obu stron oraz procesu myślowego związanego z podjęciem decyzji. Analiza partii zaraz po zakończeniu jej z przeciwnikiem jest świetną metodą do głębszego jej zrozumienia, a konsultacja z silniejszym szachistą zazwyczaj przynosi lepsze efekty od analizy komputerowej!
Dziękuję za przeczytanie.
Jeżeli znalazł się tu jakiś błąd, masz jakieś pytania lub sugestie to śmiało zapraszam do wysyłania wiadomości!